PENGENALAN
Ilmu Usul Fiqh adalah suatu ilmu yang mengkaji tentang kaedah-kaedah umum (kulliy) untuk mengeluarkan hukum-hakam daripada dalil-dalil tafsiliyy seperti ayat-ayat al-Quran dan hadis-hadis Nabi Muhammad S.A.W. Proses pembinaan hukum ini merupakan objektif asas dalam perbincangan ilmu usul fiqh dan perbincangan dalam ilmu ini juga tidak terhad kepada objektif asas itu sahaja bahkan banyak perkara yang berkaitan dengannya.
Terdapat beberapa aspek atau pecahan yang akan dibahaskan melalui ilmu usul fiqh ini. Antaranya ialah mengenai sumber-sumber untuk mendapatkan kaedah-kaedah istinbat hukum seperti al-Quran, al-Sunnah, ijmak, dan qiyas. Ada juga melalui sumber-sumber yang tidak disepakati seperti istihsān, istishāb, uruf, masālih al-mursalah dan lain-lain lagi.
Salah satu daripada pecahan ilmu usul fiqh ialah mafhūm. Ia terbahagi kepada dua bahagian iaitu mafhūm muwāfaqah dan mafhūm mukhālafah. Aspek yang hendak dibincangkan dalam tugasan ini ialah mafhūm mukhālafah iaitu untuk mengetahui makna boleh difahami dan boleh dikenal pasti daripada lafaz secara berlawanan atau bersalahan. Di dalam tugasan ini akan dibincangkan mengenai mafhūm mukhālafah dan pembahagiannya tetapi akan lebih mengkhususkan kepada mafhūm al-laqab iaitu Menafikan hukum yang tiada kaitan dengannya daripada ‘ism al-‘alam. Contohnya, على زيد حج maksudnya wajib ke atas Zaid menunaikan haji. Ini bermakna, selain daripada Zaid tidak diwajibkan haji.
DEFINISI
Dari segi bahasa, al-mafhūm ialah اللفظ من يستفاد ما yang bermaksud setiap perkara yang dapat
diambil daripada lafaz. Manakala al-laqab dari segi bahasa ialah al-nabz النبز yang bermaksud
memberi gelaran atau menggelarkan. (Ismail Mahmood et.al 2003 : 209)
Manakala takrif daripada segi istilah untuk pengertian mafhum al-laqab di sisi ahli usul ialah :
تعليق الحكم بالإسم علما كان أو اسم جنس
Maksudnya : Menggantungkan atau mengaitkan hukum dengan isim sama ada isim ‘alam atau isim jenis. (Ismail Mahmood et.al 2003 : 209)
Contoh bagi isim ‘alam : على زيد حج maksudnya wajib ke atas Zaid menunaikan haji, bagi isim jins pula : في الغنم زكاة maksudnya pada binatang ternakan dikenakan zakat. Mafhūm dari contoh pertama ialah tidak wajib haji ke atas selain daripada Zaid, manakala mafhūm dari contoh kedua ialah tidak wajib zakat pada selain dari binatang ternakan. (Ismail Mahmood et.al 2003 : 210)
KEHUJAHAN MAFHŪM AL-LAQAB
Terdapat beberapa ulama yang menerima kehujahan mafhūm mukhālafah daripada sudut
Mafhūm al-laqab iaitu:
1. Abu Ubayd yang merupakan ahli lughah berhujah dan berpegang dengannya berdasarkan pada hadis Nabi S.A.W yang berbunyi:
لى الواجد يحل عرضه وعقوبته
Maksudnya: Berlambat-lambat bayar oleh orang yang berada dituntut kehormatannya dan uqubahnya. ( Abu Dawud dan lain-lain daripada al-Sharid bin Suwayd r.a)
Ayat ini menerangkan secara mafhūmnya bahawa seseorang itu dikehendaki membayar hutangnya jika dia mampu. Namun begitu, jika dilihat dari segi mantūqnya pula, pemberi hutang itu berhak untuk menuntut hutangnya kepada peminjam jika peminjam tersebut berharta dan boleh dikenakan denda kepada peminjam tersebut di atas keengganannya membayar hutang.
. (Ismail Mahmood et.al 2003 : 220)
2. Selain itu, Abu Bakar al-Daqqāq dan Ibn Farūq berhujah dengan mafhūm al-laqab berdasarkan kepada dalil yang terdapat di dalam firman Allah S.W.T yang berbunyi:
$tB tb%x. x‹è{ù'uŠÏ9 çn$yzr& ’Îû ÈûïÏŠ Å7Î=yJø9$# HwÎ) br& uä!$t±o„ ª!$# 4
Bermaksud: Tidaklah patut Yusuf menghukum saudaranya menurut undang-undang raja, kecuali Allah menghendakinya. (Yusuf 12:76)
Ayat ini digunakan untuk membuktikan bahawa Nabi Yusuf a.s. telah memperdaya raja agar mengizinkan baginda (Nabi Yusuf a.s) untuk menghakimi saudaranya berdasarkan syariat Nabi Yaakub a.s. bagi kesalahan mencuri dan tidak menggunakan hukuman raja. Peristiwa ini memberi maksud secara mantūqnya bahawa Nabi Yusuf a.s tidak boleh menghukum saudaranya menggunakan hukuman pemerintah melainkan dengan izin Allah S.W.T. Namun menurut Abu Bakar al-Daqqāq dan Ibn Farūq, selain daripada saudaranya boleh dihukum mengikut hukuman pemerintah. Ini berdasarkan pemahaman tentang ayat tersebut yang mafhumnya menyebutkan bahawa selain daripada kes dengan saudaranya, Nabi Yusuf a.s. menjalankan hukum raja. Mafhūm inilah yang dikenali sebagai mafhūm al-laqab (Basyir Mahdi al-Kabisi, 2007: 312)
Selain itu, jumhur ulama termasuk Imam Syafie, Imam Malik dan Imam Ahmad dan sekumpulan ahli bahasa Arab menerima mafhūm mukhalafah sebagai hujah, namun menolak mafhūm al-laqab untuk dijadikan hujah. Maka, dapat difahami di sini bahawa mafhūm al-laqab tidak menjadi hujah di sisi mereka kecuali Abu Bakar al-Daqqaq dan mereka yang sependapat dengannya.
PENDAPAT DAN DALIL TERHADAP PENOLAKAN MAFHUM AL-LAQAB
Sebahagian daripada ulama usul fiqh golongan hanafiyyah, jumhur muctazilah dan sebahagian dari shaficiyyah seperti Ibn Surayj dan al-Qaffal bersepakat untuk tidak menjadikan mafhūm al-laqab sebagai hujah(Ismail Mahmood et.al 2003 : 209). Contohnya ialah في البر صدقة “ yang bermaksud pada gandum ada (kewajiban) zakat dan في الغنم زكاة yang bermaksud : pada kambing itu ada zakatnya.
Lafaz ‘burr’ adalah nama bagi biji-bijian tertentu yang wajib dikeluarkan zakat. Di samping itu, ia tidak hanya tertentu kepada gandum dan kambing sahaja yang harus dikeluarkan zakat kerana banyak lagi selain daripada gandum seperti padi yang wajib dikeluarkan zakat, begitu juga selain dari kambing seperti unta, sapi, kerbau dan lain-lain haiwan ternakan lagi turut dikenakan zakat. Oleh itu, maka ulama usul fiqh berpendapat untuk tidak menggunakan mafhūm al-laqab sebagai hujah dalam mengeluarkan hukum. Ini kerana penggunaannya tidak dimaksudkan untuk membataskan, tidak pula mentakhsis dan tidak pula mengecualikan terhadap selain daripadanya ( Khairul Umam Dan Ahyar Aminuddin, 2001: 108 ).
Selain itu, terdapat hujah penolakan daripada golongan Hanafiyyah yang berhujah dengan menggunakan beberapa dalil. Mengikut yang masyhur di kalangan mereka, ia tidak menjadi hujah di dalam khitab syarak, tetapi menjadi hujah di dalam istilah kehidupan manusia, karangan mereka dan uruf mereka melainkan Muhammad bin al-Hasan yang menafikan kesemuanya daripada mafhūm al-Laqab. Antara hujah mereka ialah :
1) Terdapat banyak ayat dan hadis yang tidak diamalkan dengan cara mafhum mukhalafah. Antaranya firman Allah Ta’ala yang berbunyi :
إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ وَقَاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ
Maksudnya :Sesungguhnya bilangan bulan-bulan di sisi (hukum) Allah ialah dua belas bulan, (yang telah ditetapkan) Dalam Kitab Allah semasa ia menciptakan langit dan bumi, di antaranya empat bulan yang dihormati. ketetapan yang demikian itu ialah agama yang betul lurus, maka janganlah kamu menganiaya diri kamu pada-Nya. (al-Taubah 9 : 36)
Berdasarkan dalil di atas, secara mantūqnya dapat difahami bahawa kita mestilah menghormati serta tidak boleh melakukan kezaliman di dalam empat bulan haram iaitu Rejab, Zulkaedah, Zulhijjah dan Muharam. Jika mafhūm al-laqab digunapakai, maka bolehlah melakukan kezaliman pada bulan-bulan lain selain empat bulan haram tersebut sedangkan hakikat sebenarnya umat Islam tidak boleh sama sekali melakukan kezaliman di dalam bulan haram mahupun selain daripada empat bulan haram tersebut. (Ismail Mahmood et.al 2003 : 222)
2) Selain itu, mereka juga berhujah menggunakan sabda Nabi Muhammad S.A.W yang berbunyi:
جنب وهو الدائم الماء في أحدكم يغتسل لا
Maksudnya : Jangan mandi seorang kamu di dalam air yang tenang semasa di dalam keadaan junub. ( Muslim daripada Abu Hurairah R.A)
Berdasarkan dalil di atas, dapat difahami secara mantūqnya bahawa sesiapa yang berada dalam keadaan berjunub tidak dibolehkan mandi di dalam air yang tenang. Jika mafhūm al-laqab digunapakai, seseorang itu boleh mandi di dalam air yang tenang ketika dia tidak berjunub. Namun demikian, larangan mandi di dalam air yang tenang adalah umum dan meliputi masa berjunub mahupun tidak berjunub. (Ismail Mahmood et.al 2003 : 222)
KESIMPULAN
Secara keseluruhannya mafhūm al-laqab ialah menggantungkan atau mengaitkan hukum dengan isim sama ada isim ‘alam atau isim jenis (Ismail Mahmood et.al 2003 : 209). Ini dapat dilihat melalui contoh yang telah dikemukakan seperti di atas.
Mafhūm al-laqab juga didapati tidak menjadi hujah bagi kebanyakan ulama usul fiqh lantaran sifat asalnya yang menggantungkan atau mengaitkan hukum dengan isim. Namun begitu, masih terdapat ulama usul fiqh yang berpegang dengan mafhūm al-laqab sebagai hujah seperti Abu Bakar al-Daqqāq dan ulma-ulama lain yang sependapat dengan beliau.
Oleh kerana jumhur ulama tidak menjadikannya sebagai hujah, maka tidak banyak nukilan berkenaan dengan mafhūm al-laqab ditulis. Namun begitu, ia masih dapat difahami berdasarkan takrif asalnya iaitu menggantungkan atau mengaitkan hukum dengan isim sama ada isim ‘alam atau isim jenis (Ismail Mahmood et.al 2003 : 209). Sekian.
RUJUKAN
Al-Quran
Abdul Karim Zaydan. 2009. Al-Wajīz Fi Usūl al-Fiqh. Beirut-Lubnan: Resalah Publishers.
Ismail Mahmood, Mohammad Zaini Yahaya & Mat Noor Mat Zain. 2003. Usul Fiqh 1. Universiti Kebangsaan Malaysia : Pusat Pengajian Jarak Jauh.
al-Kabīsī, Basyīr Mahdi. 2007. Mafāhīm al-Alfāz wa Dalālātuhā inda al-Uṣūliyyun. Beirut : Dar al-Kutub al-Ilmiah.
Khairul Umam & H A Ahyar Aminuddin. 2001. Ushul Fiqih II. Bandung : CV Pustaka Setia.
Mukhtar Yahya & Fatchur Rahman. 1979. Dasar-Dasar Pembinaan Hukum Fiqh-Islamiy. Jakarta : Sa’adiyah Putra.
disediakan oleh :
MOHD SUFFIAN BIN MOHD ZAUWARH
ABDULLAH MUHAMMAD BIN TAJUDDIN
NOR AZAM BIN OMAR
ABU HANIFAH BIN ZULKIFLI
No comments:
Post a Comment